Skip to main content

Een cognitieve bias is inmiddels collectief gedachtegoed. We weten allemaal van het bestaan van deze denkfouten. Daniel Kahneman — Nobelprijswinnaar en auteur van Thinking, fast and slow — is de aanjager van de kennisontwikkeling op dit gebied. Bij de denkfouten gaat het primair om ‘fouten’, afsnijd-routes of curieuze trucjes van de processen van je brein. Vandaar de naam denkfouten. Een minder belicht en onderzocht gebied, zijn de ‘denkfouten’ van je gevoel. Laten we ze ‘gevoelsfouten’ noemen, ofwel, de emotionele bias.

In dit stuk bespreken we 6 emotionele biases. Zodat je beter beslagen ten ijs komt wanneer er weer een emotie is die je van je apropos wil brengen.

  • Emoties zijn niet van je gezicht af te lezen (de Friends fallacy)
  • Emoties van jezelf projecteren op anderen
  • Emotioneel geheugen
  • Emotioneel redeneren
  • Emotionele besmetting
  • De ‘ik ben oké en jij bent een sukkel’-fout (de fundamentele attributiefout)

Emotionele bias #1: Friends fallacy

Hoe kijk jij als je verbaasd bent? Ogen wijd open, net als je mond, wenkbrauwen richting je haarlijn? We leven met de misconceptie dat emoties van je gezicht zijn af te lezen. We denken dat wij, maar ook anderen, ons volgens deze ongeschreven regels gedragen. Maar hoe zien we er echt uit als we verbaasd zijn?

Twee Duitse psychologen hebben dit onderzocht. Ze brachten mensen in een bizarre situatie waar het haast onmogelijk was om niet verbaasd te zijn. Proefpersonen liepen door een lange gang naar een kamer waar ze enkele opdrachten moesten doen. Maar de lange gang was nep. Terwijl ze de opdrachten deden braken de onderzoekers de nep-gang af zodat de daadwerkelijke grote roodgeverfde open ruimte weer zichtbaar was. De proefpersonen stapte daarna de kamer uit om zichzelf in een compleet andere omgeving terug te vinden.

Wat bleek? Slechts 17 procent van de mensen die meededen lieten de klassieke verbaasd gezichtsuitdrukking zien, terwijl 87 procent aangaf toch echt wel verbaasd te zijn. Dit betekent dat zo’n 70 procent van de mensen wel verbaasd was, maar het niet lieten zien. Zij zijn dus niet ‘gematchd’, of anders gezegd, er is een mismatch tussen wat zij voelen en wat er af te lezen is van hun gezicht of postuur.

Emotionele bias nummer 1: de Friends fallacy. Ross van Friends die overdreven verbaasd kijkt.

Malcolm Gladwell heeft dit fenomeen de Friends Fallacy” genoemd. Omdat we vaak denken dat iedereen altijd laat zien hoe ze zich voelen, of dat het in ieder geval wel af te lezen is. Net zoals de personages in Friends, waarbij dit altijd mogelijk is. Altijd. Ross ziet er altijd uit zoals op de foto hierboven als hij verbaasd is. Iedereen in de show Friends is altijd perfect gematchd en dat is precies waarom de show zo misleidend is.

Niemand gedraagt zich zo in het echte leven. Dit is waarom we vaak moeite hebben met het ‘lezen’ of begrijpen van mensen als we niet echt goed aandacht aan hun besteden. Denk aan het ‘tussen de regels doorlezen’ of het verkeerd inschatten van iemands intenties. Je moet zoeken naar andere dingen dan gezichtsuitdrukking om er echt achter te komen hoe iemand zich voelt of wat ze denken.

Emotionele bias #2: emoties projecteren 

Om het nog aflezen van andermans emoties nog een slag moeilijker te maken is daar de verkeerde emotionele toekenning. Uit de Friends fallacy blijkt dat het gelaat van een ander geen uithangbord is waar de emotie van af te lezen valt, maar ook je eigen gevoel kan misleidend zijn. Je denkt namelijk sneller dat iemand boos is, wanneer jij ook boos bent of je interpreteert iemand als blij als jij blij bent. Dit is de emotionele toekenningsfout (emotional attribution error). Je projecteert als het ware jouw gevoel op de signalen die je van de ander ziet. 

 

 

Emotionele bias #3: emotioneel geheugen

Emoties en herinneringen zijn met elkaar vervlochten. Deze verbinding kom je in je dagelijks leven op twee manieren tegen.

De eerste heet de mood state dependance. Hierin merk je dat de gemoedstoestand of de emotie die je ervaart, herinneringen opwekt met dezelfde emotionele lading. Voel je een vlaag van gêne, zal je makkelijker aan andere gênante dingen denken, voel je irritatie door bijvoorbeeld een collega, dan denk je aan alle andere manieren dat hij jouw werk onmogelijk maakt.

Hierdoor kan je makkelijk in een negatieve spiraal terecht komen. Door negatieve emoties haal je negatieve herinneren op, waardoor je nog meer negatieve emoties voelt. Dit is meestal niet omdat je op het randje van een depressie balanceert, maar omdat je hersenen simpelweg makkelijker bij deze herinneringen kunnen.

De tweede is de mood congruent memory. Hierdoor begrijp je situaties uit het verleden beter als jouw huidige gevoel overeenkomt met jouw gevoel uit die situatie. Dit betekent kort gezegd dat het enorm lastig is om een verdrietige situatie te analyseren als je blij bent.

In therapie ga je daarom altijd ‘terug naar het moment’. Zodat je gevoel van nu overeenkomt met het gevoel van toen.

Emotionele bias #4: emotioneel redeneren

Je onderbuik. Daar zitten de emoties waar je beslissingen mee maakt. Schijnt. Emoties hebben invloed op de beslissingen die je maakt. Dit kan niet anders want emoties hebben betekenis. Ze vertellen je specifieke informatie waar je rationele brein niet bij kan. Als je onderbewuste je dus een boodschap wilt vertellen in de vorm van een emotie luister dan dus goed naar je onderbuik.

Deze redenering heeft één manco.

Emoties komen op verschillende manieren ten tonele bij beslissingen. Je hebt te maken met twee verschillende soorten emoties: onbedoelde emoties en gerelateerde emoties (of: incidental emotions en integral emotions).

Onbedoelde emoties hebben niks met de beslissing te maken. Ze liften met je mee uit een losstaande situatie en doen hun plasje over jouw huidige beslissing. Dit heet de onbedoelde emotie bias (of: incidental mood bias). Dit kennen we als: je werk meenemen naar huis. Het is de frustratie uit je laatste vergadering meenemen naar de keuzes die je thuis maakt, maar hier niks mee te maken heeft.

Gerelateerde emoties gaan daarentegen over de beslissing zelf. Ze gaan over hoe jij voelt over de beslissing en over alle mogelijke potentiële uitkomsten. Hier mag je je onderbuik laten spreken. Het onderzoeken van deze gevoelens is hierbij een integraal onderdeel van het maken van de beslissing. Kan je goed genoeg luisteren naar dat gevoel zodat je hoort wat het je probeert te vertellen?

Emotionele bias op werk

 

Emotionele bias #5: emotionele besmetting

Emoties zijn besmettelijk, net als gapen en corona. Dit heeft een hele logische reden en vindt zijn grondslag in empathie. Een brede definitie van empathie is ‘het vermogen om emotionele ervaringen van anderen te delen’. Empathie zorgt voor een sterke verbondenheid aan de ander.

Evolutionair gezien is deze verbondenheid van letterlijk levensbelang. Als je vroeger buiten ‘de tribe’ viel was de kans groot dat je zou sterven. Overleven kon alleen in een groep. Hoe hechter je verbonden was aan jouw stam hoe groter de kans op leven. Een gezamenlijke identiteit zorgt voor een grotere aantrekkingskracht tot de stam, dus hoe meer ik op jou lijk hoe beter het voor ons beiden is om met de hele kliek te overleven.

Naast hoe meer ik op jou lijk, sijpelt dit ook door naar hoe meer ik zoals jou doe. Overeenkomende gewoontes, gedrag en dus ook emoties hebben een positief effect op jouw levensverwachting. Mits je een paar honderdduizend jaar geleden leeft natuurlijk.

Vandaag kunnen we prima zonder stam overleven, maar de emotionele besmettelijkheid is niet uit ons systeem. Je neemt de emotie waarvan jij (onbewust) denk dat de ander deze ervaart over. Dit doe je als handreiking tot een menselijke verbinding.

Een onderdeel van emotionele besmetting is spiegelen (mimicry). Hiermee spiegel je degene met wie je aan het praten bent in houding. Dit is een onbewust proces, maar iedereen doet dit. Zo kan het je ineens opvallen dat je op precies dezelfde manier met je benen over elkaar zit, je armen op exact dezelfde manier gevouwen hebt, of je hele houding een kopie van je gesprekspartner is.

Jammer genoeg weten we inmiddels zoveel, dat deze kennis ook gebruikt kan worden om anderen te manipuleren, zonder dat ze dat zelf ook maar door hebben. Deze emotionele reactie is namelijk volledig automatisch en onbewust. Als je het al bewust doorhebt, is dit altijd pas nadat je ‘besmet’ bent.

Consumentengedrag wordt haast volledig gestuwd door emoties. Als de marketeers de juiste emoties weten te raken, heb jij je portemonnee al op een kier gezet. De acteurs in de reclames proberen de emotie te vinden die bij jou de kans zo groot mogelijk maakt dat je een verbondenheid met het product gaat voelen.

Emotionele bias #6: de fundamentele attributie fout

De brandstof van haast alle hypocrisie op de wereld is de fundamentele attributiefout. Hoewel dit een cognitieve bias is, verdient deze op z’n minst een eervolle vermelding op deze emotionele bias-lijst. De fundamentele attributiefout is de stille sluipmoordenaar van goed gedrag tegenover je medemens en dat zit zo.

Als er bij mij iets fout gaat, komt dat door de omstandigheden.

Als er bij jou iets fout gaat, komt dat door jouw persoonlijkheid. 

Deze kronkel gaat razendsnel en haast onopgemerkt en dat maakt hem zo gevaarlijk. Een voorbeeld: stel wij gaan samen iets drinken, maar ik kom te laat op onze afspraak, dat komt omdat de brug open stond, mijn band zacht was, ik alle stoplichten tegen had, er ineens file was, de trein vertraagd was, of mijn hond mijn huiswerk opgegeten had. Als ik al in de bar was en op jou zat te wachten, is de reden dat jij te laat bent omdat je lui bent aangelegd, je altijd te laat vertrekt, je jouw tijd meer waard vindt dan de mijne, je niet punctueel bent en zelfs een beetje tegen het asociale aanschurkt.

We zijn geneigd om persoonlijke fouten of slippertjes af te doen met compassie naar onszelf. We hebben het niet zo bedoeld, onze intenties waren goed, wij zijn een goed persoon. Maar dezelfde genegenheid bieden we niet aan de ander.

Bij een gebrek aan wetenschappelijke schwung in de naamgeving heb ik om bovenstaande reden de fundamentele attributie fout omgedoopt tot de ‘ik ben oké en jij bent een sukkel’-fout.

Kennis is macht

Emotionele Intelligentie is het toepassen van jouw kennis over emoties. Met deze zes emotiefouten in je arsenaal zal je beter kunnen reflecteren op je eigen gevoel omdat je beter weet hoe jouw emoties werken. Je zult niet alle ‘fouten’ voorkomen, want veel gaat automatisch en onbewust, maar een duidelijke verklaring waarom je iets voelt geeft berusting en begrip. Wat rest is het ze herkennen als ze gebeuren en er iets mee doen. Maar dat is aan jou.

 

Bronnen:

Barry, E. S., Naus, M. J., & Rehm, L. P. (2004). Depression and implicit memory: Understanding mood congruent memory bias. Cognitive Therapy and Research28(3), 387-414.

Herrando, C., & Constantinides, E. (2021). Emotional Contagion: A Brief Overview and Future Directions. Frontiers in psychology, 2881.

 

Vond je dit een leuk artikel? Start dan nu hieronder met onze gratis introductiecursus: ‘Wat is Emotionele Intelligentie’.

  

Start nu met de gratis introductiecursus!

Na afloop weet je:
  • Uit welke 4 vaardigheden emotionele intelligentie bestaat
  • Wat een emotie precies is en hoe je die kan veranderen
  • Hoe emotionele intelligentie jou gaat helpen
  • Waarom je nooit meer mag zeggen dat je gestrest bent