Waarom je het geboortemaandeffect moet snappen om jouw (topsport) kind te helpen

Slechts 4 van de 30 spelers van de volledige voorselectie voor het EK voetbal 2024 zijn in het laatste kwartaal van het jaar geboren. Als de datum waarop je geboren bent niet zou uitmaken, zou je meer dan het dubbele aantal spelers mogen verwachten uit deze maanden. Als je in oktober, november of december bent geboren, zijn je kansen om in het Nederlands Elftal te komen dus automatisch de helft van wat ze horen te zijn. En dan heeft niemand je nog tegen een bal zien trappen. Welkom in de wondere wereld van het geboortemaandeffect.

Wat is het geboortemaandeffect?

Het geboortemaandeffect is dat de maand waarin je geboren bent effect heeft op de kansen die je krijgt om succes te behalen.

Stel je voor, 2 kinderen zijn beide 11 jaar oud, maar 1 is geboren op 1 januari en de ander op 30 december. Dan is het kind dat op 1 januari is geboren, bijna een volledig jaar ouder dan het kind dat op 30 december is geboren. Het oudere kind is dan een jaar sterker, een jaar meer ontwikkeld en heeft een jaar meer gehad om vaardigheden te leren. Toch stoppen we ze allebei in de categorie ’11 jaar oud’. Hoe dichter bij de 1 januari grens je wordt geboren, hoe meer relatief voordeel je hebt op jouw ‘leeftijdsgenoten’.

In 2008 werd dit effect voor het eerst opgemerkt. Met data van tientallen jaren terug vonden de onderzoekers dat het zelfs al in de jaren ’60 van de vorige eeuw al aan de orde was. Waarschijnlijk gaat het effect nog veel verder terug, maar daar hadden ze geen data van.

Hoe biologische leeftijd het geboortemaandeffect nog groter kan maken

Daarnaast speelt ook biologische leeftijd een rol bij het geboortemaandeffect. Sommige kinderen kunnen bijvoorbeeld eerder puberen en daardoor fysiek volwassener lijken dan hun leeftijdsgenoten. Dit kan een significant voordeel opleveren in sporten waar fysieke kracht en grootte een rol spelen.

Zo kan de biologische leeftijd het geboortemaandeffect volledig uitwissen of juist extra groot maken. Als je een vroege groeispurt hebt, zorgt biologische leeftijd ervoor dat je ook hier relatief gezien een jaar ‘ouder’ bent dan leeftijdsgenoten.

Wanneer een kind uit januari een vroege groeispurt heeft, kan hij relatief gezien dus 4 jaar ouder zijn dan een kind uit december met een late groeispurt (een jaar ‘ouder’ door de geboortemaand plus een jaar ‘ouder’ door vroege groeispurt t.o.v. een jaar ‘jonger’ door geboortemaand en een jaar ‘jonger’ door late groeispurt = +1, +1, -1, -1 = 4 jaar verschil).

De twee jongens in de foto hieronder hebben allebei hetzelfde getal van leeftijd. Maar zijn ze ook even oud?

Het geboortemaandeffect in de sport

In de sportwereld worden kinderen meestal ingedeeld in leeftijdsgroepen op basis van hun geboortedatum. Dit betekent dat kinderen die aan het begin van het jaar zijn geboren, mogelijk fysiek meer ontwikkeld zijn dan kinderen die aan het einde van het jaar zijn geboren, simpelweg omdat ze ouder zijn. Dit kan leiden tot een ongelijk speelveld waarin oudere kinderen vaak als beter worden beschouwd, terwijl ze gewoon ouder zijn.

Een groot deel van het probleem is dat wanneer de relatief oudere kinderen als beter worden bestempeld, de kans groter is dat ze worden geselecteerd door een profesionele club en ze daar genieten van betere trainingen waardoor ze dus uiteindelijk echt beter worden.

Mogelijke oplossingen voor het geboortemaandeffect

Elke sportbond en sportclub kent dit probleem. Het vervelende is, niemand heeft tot nu toe een goede oplossing weten te vinden.

Sportbonden en clubs zijn al lang op zoek naar manieren om het geboortemaandeffect te bestrijden. Er wordt dus hard gezocht naar de juiste manier om ermee om te gaan. Dit zijn een aantal (mogelijke) oplossingen die al bedacht zijn en waar mee geëxperimenteerd is.

1. Het rouleren van de grensdatum: een van de grote oorzaken van het ontstaan van een relatief leeftijdseffect is de ‘cut-off date’. Om dit probleem enigszins op te lossen, kan gedacht worden aan een roulatiesysteem van de grensdatum. Dit kan zowel binnen een seizoen als over de seizoenen heen.
2. Classificatie op basis van biologische leeftijd: omdat fysieke factoren een grote rol spelen in de scheve verdeling van geboortedata binnen de (jeugd)sport, stellen sommige onderzoekers voor om atleten op basis van hun biologische leeftijd in te delen. Dit kan door te kijken naar de lichamelijke kenmerken van de atleet, zoals lengte, gewicht en spierontwikkeling.
3. Het invoeren van een leeftijdsquotum: hierbij kan gedacht worden aan een gelijke verdeling van de geboortedata binnen een team. Een maximum van vijf spelers per geboortekwartaal is hier een voorbeeld van.
4. Rugnummers op leeftijdsvolgorde: het verdelen van rugnummers op basis van leeftijd kan een goede manier zijn voor het verkleinen van het geboortemaandeffect.

Hoe kan je als ouder omgaan met het geboortemaandeffect?

Wat doe je als jouw kind in laatste maanden van het jaar is geboren? Is hij of zij dan direct gedoemd als het gaat om een topsport carrière? Nee natuurlijk niet, er zijn genoeg topsporters die in het laatste deel van het jaar zijn geboren. Kan het een factor zijn die het lastiger maakt? Ja, dat zeker. Dat kunnen we niet ontkennen.

Als je een ambitieuse jonge dochter of zoon hebt, wil je die natuurlijk zo goed mogelijk helpen om met tegenslagen om te gaan. En die gaan er altijd komen. Het geboortemaandeffect is belangrijk om dan in gedachten te houden.

Een veelvoorkomende vorm van tegenslag is dat je kind denkt: ‘Anderen zijn beter dan dat ik’. Hoe ga je daar mee om? Hier een aantal wegen die je in zou kunnen slaan met betrekking op het geboortemaandeffect.

1. Bewustwording van het geboortemaand effect kan jouw kind al helpen op momenten dat hij of zij zichzelf niet goed genoeg vindt of andere beter vindt. Je hoeft dan niet het hele geboortemaand effect uit te leggen, maar duidelijk maken dat de andere kinderen die ouder zijn maanden meer tijd hebben gehad om te trainen en om sterker te worden.
2. In naspraak van het vorige punt, leg hierbij dan de nadruk op eigen groei. Jezelf vergelijken met anderen is meestal geen goede maatstaf. Maak de eigen ontwikkeling zichtbaar, zodat jouw kind zichzelf telkens kan verbeteren, dan hoeft er helemaal niet meer naar anderen gekeken te worden.
3. Je kan ook het hele geboortemaandeffect uitleggen (zie filmpje onderaan artikel). Het geboortemaandeffect is een ingebakken oneerlijkheid in de sport. Dit hoef je niet te ontkennen. Hoe je met deze oneerlijkheid omgaat en hoe je het framed is wel belangrijk (zie punt 4).
4. De manier hoe topsporters uit latere maanden zich onderscheiden is door betere mentale vaardigheden te ontwikkelen en mentaal flexibeler te zijn. Hoe ga je om met een tegenstander die groter en sterker is? Gebruik het als een uitdaging om mentaal te groeien of andere manieren te bedenken hoe je beter kan worden.
5. Leg nadruk op plezier. Dit zal niet altijd werken wanneer de focus van jouw kind op dit moment helemaal gericht is op ‘beter presteren dan anderen’, maar over het algemeen is deze tactiek altijd aan te raden. Plezier is de allerbelangrijkste motivatie motor voor sport.

Een kind uit de eerste maanden van het jaar 

Als je een kind hebt dat in het begin van het jaar geboren is, betekent dat overigens niet dat hij of zij fluitend de beste is. Maar mocht het zo zijn dat jouw zoon of dochter deze voorsprong wel heeft, vergeet dan niet, rond 18/19 jaar is dit weer gelijkgetrokken. Als de andere vaardigheden zijn achtergebleven door de fysieke voorsprong, sta je opeens achter als de vroege volwassenschap is bereikt.

Vaardigheden als werkethiek, omgaan met tegenslag, creativiteit, mentale flexibileit of technische vaardigheden kunnen allemaal overgecompenseerd worden door het geboortemaandeffect. Maak je kind hier bewust van, zonder een belerende toon aan te slaan. ‘Jij bent niet zo goed als je denkt dat je bent meneertje’, werkt natuurlijk averechts. Net zoals punt 4 hierboven kan je deze mogelijkheid framen als een manier om extra vaardigheden aan te leren.

Video over het geboortemaandeffect

Wil je dat jouw kind het geboortemaandeffect ook snapt, maar vind je het lastig om het op de juiste manier uit te leggen. In deze video van het Jeugdjournaal, leggen ze het uitstekend uit. Zo kunnen jullie er samen naar kijken en het bespreekbaar maken.