Wat is emotionele intelligentie?

Emotionele Intelligentie is het herkennen, begrijpen en aanpassen van je eigen en andermans emoties. Net zoals cognitieve intelligentie — of IQ — bestaat emotionele intelligentie dus uit meerdere onderdelen. Je kan in sommige onderdelen beter zijn dan in andere en daarom kan je er ook specifiek op trainen. 

Emotionele intelligentie is op te delen in een deel dat over jouw eigen emoties gaat en een deel dat over de emoties van een ander gaat. Tegelijk kan je het verdelen in een deel bewustzijn van emoties en een deel aanpassen van emoties.

Als je dit combineert zijn dit de vier onderdelen van emotionele intelligentie:

• Zelfbewustzijn
• Emotieregulatie
• Bewustzijn van de emoties van anderen
• Omgaan met de emoties van anderen

Emotionele intelligentie: focus op jezelf

De eerste twee onderdelen van emotionele intelligentie gaan over jezelf. Hoe beter je bent in het herkennen van je eigen emoties en deze kunnen reguleren of aanpassen, des te beter kan je ook de emoties van andere herkennen en mee omgaan. 

1. Zelfbewustzijn

Bewust zijn van je eigen emoties heeft twee grote pijlers. (1) Weten welke emoties je voelt wanneer je ze voelt en (2) weten wat de emoties die je voelt betekenen. 

Emoties voelen

Emoties zitten in je hele lichaam. Niet alleen in je hersenen. Door de combinatie van dat gevoel en de situatie waarin je zit kun je jouw emotie duiden, zodat je weet wat je voelt, wanneer je het voelt.

Een voorbeeld. Als jij een intens gevoel hebt wanneer iemand jouw iets heeft misdaan, is de emotie waarschijnlijk boosheid. De sensaties die jij ervaart, betekenen alleen boosheid in die specifieke situatie. Als jij een overeenkomend gevoel in je lichaam hebt maar je gaat straks een presentatie geven voor 50 mensen, is het gevoel spanning. Zonder de duiding van de situatie is het heel moeilijk om een emotie een naam te geven. 

Dit is een voorbeeld waarin het behoorlijk logisch is, met ook een duidelijke oorzaak en een duidelijk gevolg. Als de oorzaak van het gevoel en het gevolg verder uit elkaar liggen qua tijd of je weet niet goed wat de oorzaak van een gevoel precies is, wordt het direct helder dat het benoemen van een emotie een stuk moeilijker wordt. Een onprettig gevoel aan het begin van de dag zonder een direct aanwijsbare aanleiding, hoe noem je dat? Melancholisch, somber, of onrust? En komt dat door wat je gister gedaan hebt, door wat je straks gaat doen, of misschien wel gewoon door het weer? 

 

 

Emoties begrijpen

Dit brengt ons bij het tweede gedeelte van zelfbewustzijn. Weten wat een emotie betekent. De eerste stap in het vinden van betekenis van een emotie is de emotie voor jou te definiëren. Wat betekent de emotie? Dit noem je labeling. 

De kracht van labeling zie je wanneer je erachter probeert te komen of je boosheid of teleurstelling voelt. Deze twee emoties worden vaak door elkaar gehaald en dat is heel goed te begrijpen. Boosheid is het ervaren van onrecht en teleurstelling is het niet hebben voldaan aan verwachtingen (van jezelf of anderen). 

Stel, jij hebt een afspraak met een vriend of vriendin gemaakt, maar die komt niet opdagen. Ben je dan boos of teleurgesteld? Je voelt in ieder geval een emotie die niet fijn is. Dat is één ding dat zeker is. Maar welke? Het label van de emotie helpt je om dit te ontdekken. 

Als je het gevoel hebt dat jou onrecht is aangedaan omdat jij je wel aan de afspraak hebt gehouden en de ander niet, ben je boos. Als je het gevoel hebt dat de ander niet de verwachting van de afspraak heeft voldaan, ben je teleurgesteld. 

Hoe jij je precies voelt — ben je boos of teleurgesteld — bepaalt jouw gedrag richting jouw vriend of vriendin en vervolgens hoe die weer op jou reageert. Het is dus belangrijk om de juiste emotie te weten en te voelen. 

Als jij weet wat je voelt en dat ook kan verwoorden, komt dat ook de communicatie ten goede, in plaats van dat er ruzie ontstaat.

 

2. Emotieregulatie

Emotieregulatie is het doelbewust versterken of verzwakken van je eigen emoties. Er zijn enorm veel aspecten die invloed hebben op een emotie: je gedachtes, overtuigingen, de situatie, je slaap- en eetgedrag en nog veel meer. Elk van deze onderdelen kan je veranderen zodat je emoties mee veranderen. 

Er zijn geen vast aantal regulatietechnieken. Alles dat je bewust doet om je emoties aan te passen, is emotieregulatie. Dit betekent dat alles dat jij kan bedenken om je emoties te veranderen een regulatietechniek is. Het hierboven genoemde labeling is er bijvoorbeeld ook een. 

Ook kan je voor specifieke emoties een strategie hebben. Bijvoorbeeld, ‘als ik boos ben, reageer ik niet direct, ik wacht loop even naar een andere kamer en ruim daar mijn bureau op, wanneer ik voel dat mijn boosheid is afgenomen kom ik terug en kunnen we een gesprek starten’. 

Het belangrijkste is dat je een plan hebt. Als je hoog in een emotie zit en deze op dat moment wilt veranderen, kan het zijn dat je niet de beste keuzes maakt voor jezelf. Als je op voorhand een plan van aanpak hebt, kan je daar op terugvallen en hoef je het plan alleen nog uit te voeren in plaats van ook te bedenken. 

“Between stimulus and response is a space. In that space is our power to choose our response.” – Victor Frankl.

Emoties accepteren

Een voorwaarde voor het reguleren van je emoties is het accepteren van wat je voelt. Je moet de emotie die je voelt en de gedachtes die je hebt erkennen voor wat ze zijn. Je kan geen enkele emotie veranderen zonder eerst te accepteren dat die emotie er is. 

Niet alle emoties zijn leuk om te voelen, sommige emoties zijn misschien een taboe in je cultuur, voor jouw gender of je schaamt je voor de emotie die je voelt. Als je dan heel hard — misschien wel onbewust — je best doet om te doen alsof je een andere emotie voelt, ga je de echte emotie niet kunnen veranderen. Je bent dan namelijk opzoek naar een oplossing voor het zelfgemaakte masker en dat is niet de emotie waar je iets aan wilt doen.

Stel je bent een man en voelt verdriet. Als je dit uit wordt je als zwak gezien, dus maskeer je het met boosheid. Je voelt je boos, je ziet er boos uit en je gedraagt je boos, maar je bent verdrietig. Als je het verdriet niet accepteert, ga je reguleren voor boosheid in plaats van voor verdriet. Daarnaast gaan ook andere mensen gaan jouw reguleren voor boosheid. Ze gaan je helpen om minder boos te zijn in plaats van minder verdrietig. 

De emotie die niet leuk is om te voelen, blijft niet leuk om te voelen, maar als je hem accepteert, creëer je wel een manier om er iets aan te doen. 

Emotionele intelligentie: focus op anderen

Uit onderzoek blijkt dat hoe beter je bent in de onderdelen van emotionele intelligentie die op jezelf zijn gericht, des te beter bent in het herkennen van de emoties van anderen en het omgaan met de emoties van anderen.

3. Bewustzijn van de emoties van anderen

Om erachter te komen hoe iemand ander zich voelt, probeer je een andere persoon ‘te lezen’. Meestal kijken we dan naar het gezicht en de ogen, want die zijn de poort naar de ziel. 

Emoties verstoppen

Emoties verbergen zit zo diepgeworteld in onze en ook vele andere culturen dat we inmiddels bijna allemaal automatisch zogenaamde ongepaste emoties maskeren. Ik denk niet dat het lastig is om te bedenken wanneer jij voor het laatst een emotie voelde waarvan je dacht dat je die niet kon laten zien. Dat je deze emotie onderdrukte of vermomde viel waarschijnlijk niemand op. Dit op zich is al een kleine tragedie. Het betekent dat we ons niet op ons gemakt voelen met het tonen van de emotie, dat daar waarschijnlijk een goede reden voor is omdat er negatief op is gereageerd in het verleden en we er dus maar voor kiezen om de realiteit te ontkennen of verdraaien. 

Wat dit ook betekent, is dat het verdomde moeilijk is om emoties van andere te herkennen. Je gezicht is geen open boek, hoe graag we ook denken dat het wel zo is. Er is uitgebreid onderzoek gedaan naar het gezicht als uiting van een emotie. In een van deze onderzoeken wekten onderzoekers de emotie verbazing op bij mensen en keken ze naar hun gelaat. Van alle proefpersonen zei 87% dat ze daadwerkelijk verbaasd waren, terwijl bij maar 17% deze verbazing op het gezicht te zien was.

Emoties herkennen

Maar hoe herken je dan de emoties van een ander als we niet weten of ze verstopt worden of niet eens worden geuit? 

Aandacht en inleving. 

Je moet niet iemand zijn gezicht lezen, maar de situatie. Het gedrag dat iemand uit en de context waarin iemand zit, zijn cruciale onderdelen om naar te kijken om een emotie te herkennen. Als je dit naast de lijst van betekenissen van de alle emoties legt, kan je afleiden hoe iemand zich zou kunnen voelen. Dit betekent overigens niet je gezicht en lichaamshouding betekenisloos zijn, maar het is ook niet de wichelroede die je automatisch de juiste kant op wijst. 

Net zoals je jouw eigen emoties beter kan herkennen vanuit de situatie waarin je zit en het label of betekenis van de emotie, werkt dit ook bij een ander. Daarom wordt je ook beter in het herkennen van de emoties van anderen, als je je eigen emoties beter begrijpt. 

We zullen er geen doekjes om winden. Dit is moeilijk, mensen zijn complex. Verdriet laat zich niet zomaar vangen in een pruillip. 

 

 

4. Omgaan met de emoties van anderen

Een uitleg over emotionele intelligentie kan niet zonder een uitleg over empathie. Hoe je omgaat met de emoties van anderen wordt vaak empathie genoemd, zonder een verduidelijking wat dit dan precies betekent. Er zijn namelijk vier verschillende soorten empathie, die alle vier iets anders van jou vragen, met alle vier ander gedrag als gevolg. 

Dit zijn de verschillende soorten empathie:

1. Affectieve empathie
2. Cognitieve empathie
3. Compassie
4. Sympatie

Affectieve empathie is het ervaren van de wereld zoals jij denk dat iemand anders deze ervaart. Het is voelen wat de ander voelt. Wanneer iemand affectief empathisch naar jou is, voelt het alsof er om je gegeven wordt. Er wordt met je meegeleefd. Als jij duidelijk kan maken dat je begrijpt hoe iemand zich voelt door het gevoel van de ander op een juiste manier te beschrijven of door iets persoonlijks of privés te vertellen, zal dit de ander helpen. Dit is ook waarom hulp- en praatgroepen zoals de AA (Anonieme Alcoholisten) zo goed werken. Ze snappen en begrijpen de emoties van anderen, omdat ze deze zelf ook gevoeld hebben.

Affectieve empathie kan enorm goed zijn voor het welzijn van de geholpen persoon, maar er heerst een schaduwkant voor de helpende partij. De zin ‘ik voel je pijn’ is fysiologisch correct, want met affectieve empathie ga je de emotie van de ander voelen. Je voelt letterlijk de emotionele pijn van de ander. Dit is zelfs te zien op een hersenscan bij mensen die affectieve empathie voelen. Het gebied in je hersenen dat pijn voelt, gaat op deze momenten aan.

Cognitieve empathie of ‘perspectief-nemen’ is de capaciteit om te begrijpen wat er iemand anders’ hoofd omgaat, te begrijpen wat iemands drijfveren zijn, waar iemand vreugde vandaan haalt of verdrietig van wordt, wanneer iemand trots is of schaamte voelt, of het begrijpen van iemands pijn. Ik moet gebruik maken van cognitieve empathie wanneer ik bijvoorbeeld een cadeautje wil kopen voor mijn neefje. Ik moet iets kopen waarvan ik denk dat hij zich blij van gaat voelen, niet iets waar ik zelf blij van word. Ik moet mezelf in zijn schoenen verplaatsen om de keuze te maken om de speelgoed politie-auto te kopen in plaats van de biografie van Wesley Sneijder, ondanks dat voor mezelf een uitstekend cadeau zou zijn.

Bij compassie voel je niet mee met de andere persoon, zoals bij beide vormen van empathie, maar voel je warmte, zorg, en liefde voor een ander. Compassie is voelen vóór, niet met de ander. Bij compassie is je primaire insteek niet iemand begrijpen, maar steunen. Je wilt jouw liefde geven om iemand te helpen. Een luisterend oor kan compassie zijn, net als aanwezig zijn op moeilijke momenten of iemand ontzorgen door specifieke taken over te nemen.

Affectieve of cognitieve empathie zorgt ervoor dat de andere persoon zich begrepen en gehoord voelt. Compassie zorgt ervoor dat de andere persoon zich gesteund voelt.

Als je je slecht voelt door iemand anders zijn pijn of lijden heet dat sympathie. Hier zit verder geen drang om te helpen of iemand te troosten bij. Dit is ook niet een vorm van empathie of emotionele intelligentie die je bewust inzet. Het is eerder een emotionele luiheid. Je merkt een negatieve emotie van een ander en die beïnvloed jou. Sympathie is het boze broertje van de familie empathie. De misère van een ander zorgt voor jouw ongemak. Wat vervelend voor jou. 

Cognitieve empathie	Affectieve empathie	Compassie	Sympathie
Begrijpen wat er in het hoofd van de ander gebeurt.	Voelen wat jij gelooft dat de ander ook voelt.	Warmte, zorg en liefde voelen voor de ander.	Slecht voelen voor iemand die lijdt.

Wanneer jij jouw emotionele intelligentie inzet om effectief te communiceren, valt alles wat je doet onder een van de eerste 3 soorten empathie (cognitieve empathie, affectieve empathie en compassie). Achter elk van deze drie soorten empathie zit een intentie om te helpen, elk op een net andere manier, met haar eigen voor- en nadelen. Het is aan jou om de afweging te maken voor welke vorm van empathie je kiest.

Emotionele intelligentie: en nu verder

Door emotionele intelligentie te bekijken door dezelfde bril als IQ – met verschillende onderdelen – kan je het  specifiek trainen. Je kan meten hoe groot jouw emotionele intelligentie nu is, welke vlakken jouw sterke punten zijn en waar jouw verbeterpunten liggen. Deze zogenoemde soft skill is een cruciaal onderdeel van welzijn, communicatie en prestatie, maar ook een van de meest ondergewaardeerde en onbegrepen vaardigheden. Met het inzicht van nu heb je daar meer grip op.

 

Vond je dit een leuk artikel? Start dan nu hieronder met onze gratis introductiecursus: ‘Wat is Emotionele Intelligentie’.