Je hebt vast wel eens gehoord dat ons instinctieve gedrag komt van een oeroud deel in ons brein, overgebleven uit een tijdperk lang voordat wij als Homo sapiens de aarde bevolkten. Maar wist je dat dit ‘reptielenbrein’ bij ons simpelweg niet bestaat.

Heel veel ‘kenners’ gebruiken de term reptielenbrein nog steeds om de werking van ons brein uit te leggen. Het feit dat dit reptielenbrein helemaal niet bestaat laat zien dat ze geen idee hebben waar ze nou eigenlijk over praten. Als mens hebben we onszelf wijsgemaakt dat wij het meest geëvolueerde brein hebben op aarde. Het zogenaamde reptielenbrein zweeft nog steeds overal rond: in coaching, op kantoren en zelfs in sommige zelfhulpboeken.

Er zijn nog wel meer van dit soort mythes. Eerder schreven we al over de misvatting van universele basisemoties.

In dit artikel vertel ik je de misvattingen rond het reptielenbrein en geef ik aan de hand van de uiteenzetting van een neurowetenschapper een duidelijker beeld van hoe onze hersenen daadwerkelijk functioneren.

Het concept en de oorsprong van het reptielenbrein

De idee dat ons brein is opgedeeld in drie delen – het reptielenbrein, het zoogdierenbrein en het menselijk brein – klinkt misschien logisch. Volg de gedachtegang: wij zijn dominant op aarde, wij zijn het slimste, het best georganiseerd en de metafoor van de drie breinen met die van ons als meest superieure, snijdt hout. In de wereld van coaching hoor je vaak dat we ons reptielenbrein moeten overwinnen om betere prestaties te leveren. Maar waar komt deze slogan vandaan?

De idee van het driedelige brein werd wereldwijd verspreid na de publicatie van Carl Sagan’s ‘The Dragons of Eden’ in 1977. Volgens dit boek bestaat ons brein uit het ‘reptielenbrein’ (de hersenstam en het cerebellum), verantwoordelijk voor onze instinctieve reacties; het ‘zoogdierenbrein’ of limbisch systeem, die onze emoties reguleert; en de ‘cerebrale cortex’, de bron van rationaliteit en analytisch denken.

In dit boek wordt beschreven hoe onze hersenen door de tijd heen drie lagen hebben ontwikkeld, een erfenis van de evolutionaire geschiedenis. Alleen, als wij met de kennis van nu kijken naar de neurowetenschap, kun je zien dat bijvoorbeeld een reptiel en een zoogdier op hele andere takken van de evolutie zitten. Het brein van een reptiel is dus heel anders dan het brein van een zoogdier, in dit geval dus de mens.

Wat zegt de wetenschap over het reptielenbrein?

Wetenschapster Lisa Feldman Barrett schrijft in haar boek ‘Seven and a half lessons about the brain’ dat het hele concept van een reptielenbrein, zoals voorgesteld in populaire psychologie, helemaal niet klopt. Onze hersenen zijn niet in deze strikte lagen opgebouwd. In werkelijkheid is de structuur en functie van onze hersenen veel complexer en unieker dan we lang hebben gedacht. Zowel reptielen als zoogdieren zijn geëvalueerd uit vissen. Zoals eerder gezegd hebben deze vertebraten alleen een andere vertakking gehad van deze evolutie. Ze zijn als het ware andere wegen opgegaan en geëvolueerd op andere vlakken. De idee dat je ergens in je brein een innerlijk reptiel hebt, slaat dus nergens op.

Het enige dier op deze planeet dat een reptielenbrein heeft, is een reptiel.

Terug naar de Grieken

Carl Sagan heeft het reptielenbrein populair gemaakt, maar niet bedacht. De overtuiging dat ons brein zo is opgebouwd stamt af naar wat jaren geleden. De oorsprong vindt zich in de Griekse filosofie. Plato beschreef de menselijke psyche (de menselijke geest van bewuste en onbewuste processen, emoties, herinneringen etc.) als een koetsier die twee paarden in bedwang houdt. Het ene paard staat voor je instinct en het andere paard voor je emotie. Het idee is dat de koetsier deze twee paarden in controle kan houden door rationeel te denken. Dit beeld, dat Plato bedacht om de psyche visueel te maken, heeft niet alleen al die jaren overleefd, maar vond ook haar weg in de neurowetenschap. Toen de neurowetenschap in de schijnwerpers kwam te staan, namen wetenschappers deze metafoor over. Deze trend werd vervolgens heel populair in de jaren 70 na het boek van Carl Sagan.

Dit hele idee dat we onszelf graag als iets bijzonders zien blijft maar hangen. Het is net als vroeger, toen mensen dachten dat de aarde (en later de zon) het middelpunt van het heelal was. Pijnlijk eigenlijk, hoe iemand als Galileo Galilei, die zei dat dit niet klopte, werd geketterd. Zijn ideeën waren een bedreiging voor ons gevoel om uniek en speciaal te zijn. Dat zie je ook terug in de populariteit van die ‘wij zijn bijzonder’ metafoor, die zowel in de wetenschap als in de cultuur blijft plakken.

Later werd het steeds duidelijker dat elk zoogdier een eigen hersenstructuur heeft. Hoewel deze structuren op elkaar lijken, zijn ze toch verschillend. Dit verschil zit vaak in de hoeveel tijd het kost om het brein van dat bepaalde zoogdier te ontwikkelen. Een muis heeft een volledig ontwikkeld brein na 60 dagen, maar bij een mens duurt het ongeveer 25 jaar voordat de hersenen volledig zijn ontwikkeld. Hierdoor lijkt het alsof wij ‘een extra laag hebben’, maar in werkelijkheid is deze laag bij andere diersoorten gewoon veel kleiner.

 

 

Persoonlijke ontwikkeling en hersenen

In de wereld van coaching en persoonlijke ontwikkeling wordt vaak gesproken over het overwinnen van ons primitieve, instinctieve brein om topprestaties te bereiken. Maar in plaats van ons te richten op een niet-bestaand reptielenbrein, kunnen we beter kijken naar hoe ons hele brein samenwerkt bij mentale en emotionele uitdagingen. Het gaat om coördinatie, focus en doorzettingsvermogen – aspecten die veel meer omvatten dan de idee van een primitief reptielenbrein. Dit betekent het trainen van zowel ons cognitieve als ons emotionele uithoudingsvermogen, het ontwikkelen van strategieën, en het leren omgaan met emoties en stress in verschillende situaties.

Onze hersenen kunnen we het beste zien als een complexe controlekamer. Alle coördinatie die nodig is voor overleving en functioneren vindt hier plaats. Dit heeft allemaal te maken met metabole efficiëntie. Wanneer systemen in ons lichaam niet goed gecoördineerd werken, leidt dit tot energietekorten, wat niet bevorderlijk is voor zowel sport, maar ook ons uiteindelijke doel: het overdragen van onze genen.

Conclusie over het reptielenbrein

Het idee van een reptielenbrein is een pakkende metafoor, maar in de werkelijkheid is het een wetenschappelijke misvatting. Onze hersenen zijn veel complexer en geavanceerder dan dit simpele model ons doet laten denken. Als het op mentale training en persoonlijke ontwikkeling aankomt, is het belangrijk om te begrijpen dat topprestaties niet alleen gaan over het overwinnen van een primitief deel van ons brein, maar over het samenwerken van al onze mentale en emotionele vaardigheden.

Je kan dus wel zeggen dat we beter kunnen afstappen van oude Griekse mythes en ons brein zien voor wat het werkelijk is: een verbazingwekkend systeem dat ons helpt te presteren, zowel in persoonlijke ontwikkeling als daarbuiten! Het reptielenbrein is een metafoor die de training van jouw mentale vaardigheden eerder afremt dan versnelt.

Bronnen:

Het boek van Lisa Feldman Barrett waarin ze meerdere brein-mythes aanpakt: Seven and a half lessons about the brain – Lisa Feldman Barrett

Fimpje waarin Lisa Feldman Barrett vertelt waarom een reptielenbrein niet bestaat: https://www.youtube.com/watch?v=7STmcKCBI_0

Boek van Carl Sagen waardoor het reptielenbrein populair werd: https://www.arvindguptatoys.com/arvindgupta/dragonsofeden.pdf

 

Vond je dit een leuk artikel? Start dan nu hieronder met onze gratis cursus: ‘Introductie tot Emotionele Intelligentie’.