Mindfulness is ingeburgerd. Iedereen kent het en iedereen heeft een beeld van wat het is. Als je de ronde maakt langs de vele mindfulness-websites ontlopen de exacte definities elkaar niet veel. Er komen telkens twee pijlers naar voren: (1) zonder oordeel zijn en (2) leven in het hier en nu.

Dus even voor de goede orde:

Mindfulness is met je volledige aandacht, zonder oordeel leven in het hier en nu.

Mindfulness is wetenschappelijk getoetst en heeft vele voordelen, onder andere:

• Je ervaart minder stress.
• Je kan je beter focussen.
• Je waardeert de kleine dingen in het leven meer.
• Het vermindert angst.

Met mindfulness leer je jezelf specifieke vaardigheden aan die voor deze resultaten zorgen. Maar deze vaardigheden hebben ook tekortkomingen.

De vaardigheden die je leert met mindfulness:

• Leren om zonder oordeel te zijn over jezelf.
• Leren samen te zijn met je eigen gedachtes en emoties.
• Leren aandachtig te zijn.

De tekortkomingen van mindfulness:

• Het geeft geen betekenis (wat betekent dit gevoel?)
• Het is niet praktisch (wat doe ik in welke situatie?)
• Je krijgt weinig feedback (doe ik het wel goed?)

Emotionele intelligentie heeft een antwoord op deze gebreken. Helaas is het beeld dat mensen hebben van emotionele intelligentie nog niet altijd even eenduidig en dat is jammer, want het is een krachtig wapen om te bezitten en gebruiken.

Daarom zal ik in dit artikel de overlap en het verschil laten zien tussen emotionele intelligentie (E.I.) en mindfulness. Ik denk dat mindfulness een hele sterke basis is om jouw emotionele intelligentie te kunnen laten floreren. Je stapt met mindfulness eigenlijk in dezelfde trein als bij emotionele intelligentie, alleen rij je met E.I. een stuk verder door en kan je op meerdere plekken uitstappen.

Wat is de overeenkomst tussen mindfulness en emotionele intelligentie?

Voor we de twee kunnen vergelijken, moeten we natuurlijk ook begrijpen wat emotionele intelligentie is.

Emotionele intelligentie is het kunnen herkennen, begrijpen en reguleren van je eigen emoties en van de emoties van iemand anders.

De definitie van E.I. kan je opdelen in 4 pijlers: (1) zelfbewustzijn, (2) zelfregulatie, (3) bewust zijn van anderen, (3) omgaan met anderen.

In een diagram ziet dat er zo uit.

Alleen al door de twee definities kunnen we al een deel van de puzzel oplossen. Als we kijken naar wat beide vaardigheden zijn, kan je op onderstaande manier mindfulness over emotionele intelligentie heen leggen.

Wil je een uitgebreidere uitleg over wat emotionele intelligentie precies is? Lees dan dit artikel. Hier bespreek ik uitvoerig wat elk van de 4 pijlers afzonderlijk inhoud.

Mindfulness overlapt voor een groot deel de pijler ‘zelfbewustzijn’ van emotionele intelligentie en voor een kleiner deel de pijler ‘‘zelfregulatie/ self–management’. Je ziet dus ook direct wat er mist: alles dat gaat over anderen.

Om heel eerlijk te zijn, vind ik het voor de vergelijking tussen mindfulness en emotionele intelligentie niet zo interessant dat er geen overlap is bij het onderste gedeelte van het diagram; het deel dat focust op de ander. Het is namelijk inherent dat mindfulness over jezelf gaat.

Mindfulness heeft in een interpersoonlijke context niet zo veel te bieden. Daarom is het ook vreemd dat er bij veel leiderschapscursussen mindfulness-training wordt aangeboden. Met leiderschap als haast puur interpersoonlijke vaardigheid zijn het ogenschijnlijk twee tegenovergestelde concepten.

Ik wil het in dit stuk vooral hebben over het bovenste gedeelte, het gedeelte van emotionele intelligentie dat gaat over jezelf.

 

 

De kracht van mindfulness

Viktor Frankl is een holocaust-overlever. Hij is een Oostenrijkse psychiater en schrijver van het boek ‘Man’s Search for Meaning’. Hierin beschrijft hij in het eerste gedeelte zijn ervaringen in een Tsjechisch concentratiekamp en in het tweede gedeelte duidt hij die ervaring vanuit de ogen van een psychiater; hemzelf. Dit boek staat op zo’n beetje elke lijst van ‘boeken die je ooit gelezen moet hebben’ of ‘meest invloedrijke boeken ter wereld’.

Zijn meest beroemde quote:

Between stimulus and response there is a space. In that space is our power to choose our response. In our response lies our growth and freedom. – Viktor Frankl

Tussen wat er gebeurt en hoe je reageert zit een ruimte. De ruimte om kiezen wat je doet, hoe je reageert, of hoe je naar de situatie kijkt.

Je zou van deze quote een formule kunnen maken, die zou er zo uitzien: S()R.

Voor sommige mensen is deze ruimte heel klein, of misschien wel afwezig. Ze reageren voor ze überhaupt doorhebben dat ze in ‘een situatie’ zitten. Hier ben je een slaaf van je reactie. Je bent een passagier.

De kracht van mindfulness is deze ruimte te maken en te laten groeien. Ruimte creëren tussen stimulus en respons. De kracht van emotionele intelligentie is deze ruimte opvullen met een antwoord. Een passend antwoord. En deze is voor iedereen net even anders.

S(…)R

S(……)R

S(………)R

Deze ruimte is de assist die mindfulness creëert om emotionele intelligentie te laten scoren.

De assist van mindfulness

Mindfulness is grootaandeelhouder in het maken van mentale ruimte. Maar hoe doet mindfulness dat? Er zijn drie manieren hoe deze ruimte tot stand komt, dat zijn:

• Leren om zonder oordeel te zijn over jezelf
• Leren samen te zijn met je eigen gedachtes en emoties
• Leren aandachtig te zijn

De overlap op de pijler zelfbewustzijn bespreek ik voor elk van de drie onderdelen apart. Deze onderdelen allemaal van belang zijn voor emotionele intelligentie en dragen daarin per onderdeel op hun eigen manier bij.

De overlap op de pijler zelfregulatie (self-management) komt in de paragraaf daarna.

Zonder oordeel zijn

Onze oordelen komen vaak automatisch. Jouw persoonlijke geschiedenis, omgeving en gemoedstoestand dragen daar allemaal aan bij. Door het automatische karakter van oordelen valt het vaak niet eens op dat je oordeelt. Met mindfulness leer je deze oordelen te herkennen en ben je actief bezig deze vervolgens los te laten. Door dit vaak te oefenen, zal je zien dat je er steeds beter in wordt.

Zonder oordeel zijn is ook voor emotionele inteligentie een cruciaal onderdeel. Wij zeggen vaak dat je – wat betreft emoties – een wetenschapper moet zijn en geen rechter. Emoties zijn namelijk data. Ze vertellen je iets. Een wetenschapper gaat op onderzoek uit wat de data betekent, een rechter velt een oordeel.

Emoties geven een richting aan of proberen je iets duidelijk te maken, oftewel: ze hebben een betekenis. Wanneer je direct een oordeel hebt over je eigen emoties valt er weinig te leren. Je besmet de data en komt er dus niet achter waarom je voelt wat je voelt. Door geen oordeel te hebben, creëer je ruimte.

Samen zijn met emoties en gedachtes

We proberen vaak te ontsnappen aan onze eigen gedachtes en emoties. Dit merk je alleen al als je af en toe het openbaar vervoer neemt. Wanneer je eens om je heen kijkt, zie je iedereen met gebogen nek, allemaal verdwaalt in hun algoritme naar keus.

We zijn onterecht bang geworden voor onze gedachtes. Mindfulness brengt je weer terug naar die veilige haven, waar je weet dat jij niet jouw gedachtes bent. Je ziet jouw gedachtes aankomen, trekken aan je voorbij en verdwijnen weer in de verte. Het zijn passanten. Ze kleven niet aan je identiteit.

Mindfulness dwingt je comfortabel te worden met passerende gedachtes en emoties. Zo merk je op ten duur dat ze niet vijandig zijn. Gedachtes zijn gedachtes en emoties zijn emoties.

Leren aandachtig te zijn

De wereldberoemde wetenschapster Brene Brown – auteur van onder andere ‘de Kracht van Kwetsbaarheid’ – deed grootschalig onderzoek naar hoeveel emoties wij herkennen op het moment dat we ze voelen. Er deden 7000 mensen mee aan het onderzoek. Het antwoord was betreurendswaardig: gemiddeld konden ze slecht 3 emoties identificeren op het moment dat ze deze voelden. Dit zijn: blij, boos en verdrietig.

Om je emoties te kunnen reguleren (=veranderen) moet je natuurlijk wel eerst weten welke emotie het is die je gaat aanpassen, anders werkt het niet.

Door jezelf te trainen om aandachtig te voelen, ga je de subtiele en minder subtiele veranderingen van de sensaties van je lichaam leren te herkennen. Zo leer je te voelen wat je voelt, op het moment dat je het voelt.

De stap naar wat dit gevoel betekent zet je alleen niet bij mindfulness.

Mindfulness als emotieregulatie

Er is een kleine overlap bij mindfulness en de pijler emotieregulatie (self–management). Deze overlap bestaat omdat het creëren van de mentale afstand waar we het al eerder over hadden ook een emotieregulatie-techniek is. Deze heet: cognitieve defusie. Dit is de mentale techniek om met een afstand naar je eigen gedachtes en emoties te kijken.

Alleen, is dit maar één specifieke techniek.

Dit is een betrekkelijk summier aanbod uit een scala aan emotieregulatie-technieken en toepassingen. Vandaar de kleine overlap.

Het doelpunt van emotionele intelligentie

Het opvullen van de ruimte die mindfulness creëert is weggelegd voor emotionele intelligentie. Mindfulness heeft een aantal hiaten en emotionele intelligentie vult deze op.

Dit zijn de gebreken van mindfulness:

• Het geeft geen betekenis (wat betekent dit gevoel?)
• Het is niet praktisch (wat doe ik in welke situatie?)
• Je krijgt weinig feedback (doe ik het wel goed?)

Emotionele intelligentie geeft betekenis

Mindfulness leert je goed voelen. Maar er is een groot verschil tussen een gevoel en emotie. De korte uitleg is dit: een gevoel is een sensatie in je lichaam, een emotie voegt daar een betekenis aan toe.

Zonder betekenis heb je geen context, geen richting en dus ook geen actie. Mindfulness mist betekenis.

Door betekenis toe te voegen aan een gevoel, geef je het een label; je benoemt het. Het labelen van je emoties is een van de meest effectieve en krachtige manieren om je eigen emoties te reguleren.

Het labelen van je emoties geeft je meer duidelijkheid en daarmee meer zekerheid over de situatie waar je in zit. Door een label en een betekenis te plakken op je gevoel, wordt de volgende stap – wat kan je nu doen? – ineens realiseerbaar. Je hebt nu een handvat om aan vast te grijpen en mee te oefenen.

Om je te laten ervaren wat het geven van betekenis aan een gevoel doet met jouw begrip van een situatie heb ik 3 setjes emoties gemaakt. De emoties lijken op het eerste oog qua betekenis gelijk, maar hebben toch allemaal een cruciaal verschil. Ik durf te wedden dat je hier nog nooit op deze manier over hebt nagedacht en dus ook vele van deze emoties gebruikt als synoniemen en daarom ook de verschillen niet merkt.

[set 1]

Boos: je ervaart onrecht.

Teleurgesteld: het niet hebben voldaan aan een verwachting (van jezelf of van een ander).

 

[set 2]

Jaloers: de angst om een (romantische) relatie of een deel daarvan te verliezen aan een ander.

Benijden: willen wat een ander heeft, maar het die persoon wel gunnen.

Afgunst: willen wat een ander heeft en het die persoon niet gunnen. 

 

[set 3]

Affectieve empathie: voelen wat een ander voelt.

Cognitieve empathie: inleven in de denkwereld van iemand anders.

Compassie: actie ondernemen als iemand het moeilijk heeft.

Sympathie: je slecht voelen omdat iemand anders zich slecht voelt (maar niks willen doen om te helpen)

Medelijden: je slecht voelen omdat iemand anders zich slecht voelt (vanuit een hogere hiërarchische status en van afstand)

 

Zonder oordeel zijn is een van de meest belangrijke onderdelen van mindfulness, maar voor emotionele intelligentie pas het begin. Het is de fundering van een persoonlijk onderzoek naar betekenis. Het geven van betekenis is een stap die mindfulness mist, maar je actief opzoekt met emotionele intelligentie. Wanneer je erachter komt wat de betekenis van jouw emotie is, zet je een cruciale stap naar een praktische aanpak.

Emotionele intelligentie is praktisch

Betekenis en actie gaan hand in hand. Een ongewenste emotie reguleren of een gewenste emotie opzoeken kan alleen als je weet wat die emotie betekent. Anders stuur je in het donker, zonder te weten waar je heen gaat. Elke goed gelabelde emotie heeft een potentieel actieplan. Potentieel, want je hoeft natuurlijk niet altijd actie te ondernemen, maar niettemin een actieplan.

Kijk nog maar eens naar de betekenis van boos en teleurgesteld hierboven. Daaruit volgen duidelijk verschillende acties als je deze emoties wilt reguleren.

Doordat je weet dat boosheid het ervaren van onrecht is, ga je opzoek naar een manier op dit onrecht ontdaan te maken. Je zoekt het in factoren die buiten jezelf liggen.

Teleurstelling is het niet hebben voldaan aan een verwachting van jezelf of van iemand anders. Dit vergt een totaal andere aanpak. Pas de verwachting aan of ga in gesprek om de verwachting van de ander aan te passen, of verander je werkwijze zodat je de volgende keer wel aan de verwachting kan voldoen.

Dit werkt zo met elke emotie.

Mindfulness creëert de ruimte, maar kan deze zelf niet opvullen. De actiegerichtheid van emotionele intelligentie geeft je veel meer handen en voeten om je leven sturing te geven. Het is dagelijks praktisch toepasbaar.

 

 

Emotionele intelligentie geeft directe feedback

De volgende stap is trial and error. Je hebt de betekenis en een actieplan, nu kijken of het werkt. Dit doe je door je gedrag aan te passen en het effect daarvan meteen te ervaren. Je weet dus meteen of het werkt of niet. Je weet dan: als ik de volgende keer in situatie X zit en me Y voel, kan ik Z doen.

Voel je teleurstelling, dan weet je dat je niet hebt voldaan aan een verwachting. Jouw actie kan dan zijn: de volgende keer harder werken. Werkt dit? Goed. Werkt dit niet? Dan kies je een nieuwe actie: nieuwe strategie gebruiken. Werkt dit? Goed. Werkt dit niet? Dan kan je weer voor een nieuwe actie kiezen: jouw verwachting aanpassen.

Op deze manier kan je – door naar de betekenis van een emotie te kijken – steeds een nieuw actieplan bedenken, uitvoeren en evalueren.

Mindfulness mist deze directheid. ‘Doe ik het wel goed?’ is een veelgehoorde vraag bij beginnende beoefenaars en het is lastig om erachter te komen omdat actie en reactie qua tijd ver uit elkaar liggen.

Conclusie

Het inzicht dat mindfulness de assist geeft voor emotionele intelligentie om te scoren geeft één heel belangrijk inzicht: ze zitten in hetzelfde team. Ze hebben hetzelfde shirt aan, ze rennen dezelfde kant op en hebben hetzelfde doel: jou mentaal sterker maken.

Groeit jouw vaardigheid in mindfulness, dan groeit jouw emotionele intelligentie mee. Mindfulness is de sokkel waar emotionele intelligentie op gebouwd is.

Alleen heeft emotionele intelligentie een behoorlijke meerwaarde bovenop mindfulness. Het geeft betekenis aan jouw gevoel, wat zorgt voor directe praktische toepasbaarheid waar je mee kan oefenen en direct kan zien of jouw aanpak werkt of niet. Dit heeft mindfulness niet en gaat het ook nooit krijgen. 

 

Vond je dit een leuk artikel? Start dan nu hieronder met onze gratis cursus: ‘Introductie tot Emotionele Intelligentie’.